Bezpodstawne wzbogacenie polega na uzyskaniu korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby. Na pierwszy rzut oka zagadnienie wydaje się być proste i zrozumiałe, jednakże z uwagi na duże zróżnicowanie stanów faktycznych, problematyka bezpodstawnego wzbogacenia jest jednym z bardziej spornych zagadnień w prawie cywilnym i gospodarczym.
Kodeks cywilny wymienia trzy przesłanki roszczenia o zwrot wzbogacenia: 1) wzbogacenie majątku jednej osoby kosztem majątku drugiej osoby, 2) związek między wzbogaceniem a zubożeniem (wzbogacenie ma być wynikiem zubożenia), 3) wzbogacenie ma nastąpić bez podstawy prawnej. Dokonując wykładni poszczególnych sformułowań zawartych w pojęciu bezpodstawnego wzbogacenia należy zauważyć, że korzyścią majątkową może być zwiększenie aktywów majątku, zwiększenie wartości rzeczy, ale również zmniejszenie obciążeń majątku (np. zwolnienie z długu) czy choćby uniknięcie zmniejszenia majątku. Uzyskanie korzyści musi nastąpić kosztem innej osoby, co oznacza powstanie korzyści w majątku jednej osoby i utratę tej korzyści przez drugą osobę. W doktrynie prawniczej przyjmuje się, że utrata korzyści może nastąpić choćby przez utratę hipotetycznej możliwości jej osiągnięcia. Nie wymaga się przy tym, aby między wzbogaceniem a zubożeniem występował klasyczny związek przyczynowo-skutkowy. Wzbogacenie jest bezpodstawne, gdy nie ma uzasadnienia ani w czynności prawnej (przeważnie w umowie), ani w przepisach ustawy, orzeczeniu sądu lub decyzji administracyjnej.
Co do zasady roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia dotyczy korzyści majątkowej w naturze. Zwrot jej wartości w pieniądzu może nastąpić wtedy, gdy wydanie w naturze jest już niemożliwe.
Swoistym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest tzw. świadczenie nienależne, do którego stosuje się w szczególności przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Reasumując, ze spełnieniem nienależnego świadczenia mamy do czynienia w sytuacjach, gdy: 1) zobowiązanie nie istnieje, 2) odpadła podstawa świadczenia, 3) nie został osiągnięty zamierzony cel świadczenia, 4) czynność prawna była nieważna.
Termin przedawnienia roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (w tym nienależnego świadczenia) wynosi dziesięć lat, jednakże w przypadku, gdy roszczenia związane są z prowadzoną działalnością gospodarczą, termin ten wynosi trzy lata.
W obu instytucjach – zarówno w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia, jak i świadczenia nienależnego – można zauważyć cechę wspólną, którą jest uzyskanie korzyści cudzym kosztem. Zdarza się, że dla pokrzywdzonego przedsiębiorcy jedna z tych instytucji stanowi „ostatnią deskę ratunku” umożliwiającą mu rekompensatę poniesionej szkody.