W dniu 21 lutego 2023 r. w życie wejdzie część przepisów ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 240 z 2023 r.). Dotyczą one kontroli trzeźwości pracownika lub obecności w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu. Pozostała część przepisów ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw dotyczy pracy zdalnej i zaczęła obowiązywać po upływie 2 miesięcy od dnia publikacji tej ustawy, czyli 7 kwietnia 2023 r. Na marginesie pozwalam sobie na ironiczną uwagę, po co ustawodawca wprowadza do Kodeksu pracy przepisy dotyczące trzeźwości pracowników i pracy zdalnej, skoro od kilku lat ukształtowały je ustalone między pracodawcą a pracownikami zwyczaje, które notabene są również źródłem prawa. Formalizuje się zatem coś, co funkcjonuje już od kilku lat i się sprawdziło. Stanowi to ewidentny przykład dążenia do regulacji przez prawo pozytywne (stanowione) wszelkich dziedzin życia publicznego i prywatnego. Na początku zasadnicza uwaga: regulamin pracy można zmienić dopiero od dnia 21 lutego 2023 r., a wchodzi on w życie – po wcześniejszym ewentualnym uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową – z upływem 14 dni od dnia podania zmian w regulaminie pracy do wiadomości pracowników (w sposób przyjęty u danego pracodawcy), a w przypadku gdy pracodawca nie jest zobowiązany do ustalenia regulaminu pracy – z upływem 14 dni od ogłoszenia obwieszczenia o zasadach kontroli trzeźwości pracowników. Do chwili wejścia w życie regulaminów pracy lub obwieszczeń dostosowanych do nowych przepisów odnośnie kontroli trzeźwości/środków działających podobnie do alkoholu zalecam, aby w każdym przypadku uzasadnionego podejrzenia nietrzeźwości pracownika wzywać policję, a nie kontrolować trzeźwość pracownika przy użyciu posiadanych przez pracodawcę urządzeń. Zanim opiszę w skrócie nowe przepisy dotyczące kontroli trzeźwości muszę poczynić następujące uwagi:
1. Przepisy wprowadzające kontrolę trzeźwości pracownika przewidują również kontrole pracowników na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu. Zasady kontroli pracowników na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu są takie same jak zasady kontroli trzeźwości pracowników co do obecności alkoholu.
2. Przepisy dotyczące kontroli trzeźwości pracowników pracodawca stosuje również w sytuacjach gdy pracodawca organizuje pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osoby fizyczne prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą, a także do osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osób fizycznych prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą, których praca jest organizowana przez tych pracodawców.
3. Warunki i metody przeprowadzania badań na obecność alkoholu w organizmie pracownika oraz badań na obecność w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu przez pracodawcę oraz przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego lub zlecanych przez ten organ, a także wykaz środków działających podobnie do alkoholu ma określić w drodze rozporządzenia Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz ministrem właściwym do spraw pracy. Z rozporządzenia wynika, że za środki działające podobnie do alkoholu są uważane: 1) opioidy, 2) amfetamina i jej analogi, 3) kokaina, 4) tetrahydrokanabinole, 5) benzodiazepiny.
4. Na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie stanu trzeźwości pracownika lub obecności w organizmie pracownika środka działającego podobnie do alkoholu przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego, czyli policja. Najbardziej istotne przepisy wprowadzone do Kodeksu pracy w zakresie trzeźwości pracowników przewidują: 1. Jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia, pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników. 2. Kontrola trzeźwości nie może naruszać godności oraz innych dóbr osobistych pracownika. 3. Kontrola trzeźwości jest przeprowadzana przez pracodawcę w sposób ustalony zgodnie z punktem 10 poniżej, uwzględniający wymagania wynikające z przepisów wydanych na podstawie „niewydanego” jeszcze rozporządzenia Ministra właściwego do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych oraz ministrem właściwym do spraw pracy. 4. Kontrola trzeźwości obejmuje badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie np. alkomatu posiadającego ważny atest potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie.
5. Badanie, o którym mowa w punkcie 4, polega na stwierdzeniu braku obecności alkoholu w organizmie pracownika albo obecności alkoholu wskazującej na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości w rozumieniu art. 46 ust. 2 albo 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2023 r. poz. 165). Stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: 1) stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo 2) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3. Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: 1) stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo 2) obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3. Za równoznaczne ze stwierdzeniem braku obecności alkoholu w organizmie pracownika uznaje się przypadki, w których zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu.
6. Pracodawca przetwarza informacje o dacie, godzinie i minucie badania, o którym mowa w punkcie 4, oraz jego wyniku wskazującym na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości wyłącznie w przypadku, gdy jest to niezbędne do zapewnienia ochrony dóbr, o których mowa w punkcie 1, i przechowuje te informacje w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający roku od dnia ich zebrania.
7. W przypadku zastosowania kary upomnienia, kary nagany lub kary pieniężnej pracodawca przechowuje informacje, o których mowa w punkcie 6, w aktach osobowych pracownika do czasu uznania kary za niebyłą zgodnie z art. 113 Kodeksu pracy.
8. W przypadku, w którym informacje, o których mowa w punkcie 6, mogą stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania, okres, o którym mowa w punkcie 6, ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.
9. Po upływie okresów, o których mowa w punktach 6, 7 lub 8, informacje, o których mowa w punkcie 6, podlegają usunięciu.
10. Wprowadzenie kontroli trzeźwości, grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą trzeźwości i sposób przeprowadzania kontroli trzeźwości, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czas i częstotliwość jej przeprowadzania, ustala się w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy.
11. O wprowadzeniu kontroli trzeźwości, o którym mowa w punkcie 10, pracodawca informuje pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania.
12. W związku z zatrudnieniem pracownika objętego kontrolą trzeźwości pracodawca przekazuje temu pracownikowi przed dopuszczeniem go do pracy informacje, o których mowa w punkcie 10, w postaci papierowej lub elektronicznej.
13. Pracodawca nie dopuszcza pracownika do pracy, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości w rozumieniu art. 46 ust. 2 albo 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy.
14. Informację dotyczącą podstawy niedopuszczenia pracownika do pracy przekazuje się pracownikowi do wiadomości.
15. Na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego.
Przykład nowych postanowień w regulaminie pracy:
1. Każdy Pracownik obowiązany jest do przestrzegania obowiązku trzeźwości. Realizacja tego obowiązku, oprócz wypełniania obowiązku, o którym mowa powyżej, polega także na: a) niedopuszczaniu do pracy osób, których stan wskazuje na spożycie alkoholu (środków działających podobnie do alkoholu), b) reagowaniu na przypadki spożywania alkoholu (środków działających podobnie do alkoholu) podczas pracy, c) niezwłocznym zgłaszaniu przełożonemu faktu spożycia przez pracownika alkoholu (środków działających podobnie do alkoholu).
2. Wstęp i przebywanie pracownika na terenie zakładu w stanie po spożyciu alkoholu (środków działających podobnie do alkoholu) jest zabronione.
3. Na teren zakładu nie wolno wnosić alkoholu oraz jakichkolwiek innych środków działających podobnie do alkoholu.
4. W celu zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia pracodawcy, w zakładzie wprowadza się kontrolę trzeźwości pracowników.
5. Kontrola trzeźwości obejmuje badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego za pomocą alkomatu elektrochemicznego posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie.
6. Kontrola trzeźwości może się odbywać wobec wszystkich zatrudnionych pracowników, zarówno przed, w trakcie jak i po zakończeniu pracy.
7. Kontrola trzeźwości może być przeprowadzana jednokrotnie lub wielokrotnie w ciągu zmiany roboczej w zależności od potrzeb i okoliczności.
8. O częstotliwości, liczbie kontroli, liczbie osób, konkretnych osobach poddanych w danym dniu kontroli decyduje pracodawca lub osoba upoważniona do przeprowadzania kontroli.
9. Kontroli dokonuje bezpośredni przełożony, pracodawca lub upoważniony podmiot zewnętrzny lub wewnętrzny.
10. Kontrolę przeprowadza się z zachowaniem godności, dóbr osobistych pracownika oraz zapewnieniem ochrony jego danych osobowych.
11. W przypadku stwierdzenia stanu po użyciu alkoholu albo stanu nietrzeźwości pracownika z pomiaru sporządza się protokół zgodnie z obowiązującymi przepisami w tym zakresie.
12. Na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie stanu trzeźwości/środków działających podobnie do alkoholu pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego.