Zapewne każdy z czytelników zetknął się ze słowem „ubezwłasnowolnienie”. Niektórzy z pewnością słyszeli je nie jeden raz. Ale już z pewnością nie każdy zastanawiał się, co w praktyce oznacza ubezwłasnowolnienie osoby fizycznej. Prawdopodobnie wynikało to z braku potrzeby… Jednakże w obecnych czasach wiedza ta może się okazać bardzo pomocna w najmniej oczekiwanym momencie.
Definicja: Na próżno szukać definicji legalnej pojęcia „ubezwłasnowolnienie”- nie znajdziemy jej w żadnym przepisie prawnym. Zagadnienia dotyczące ubezwłasnowolnienia zawiera Kodeks cywilny i Kodeks postępowania cywilnego. O ubezwłasnowolnieniu (jego skutkach) – przeczytamy również w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Analiza materii pozwala wyprowadzić definicję, że ubezwła-snowolnienie to częściowe lub całkowite pozbawienie osoby fizycznej do czynności prawnych.
Rozróżniamy dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: ubezwłasnowolnienie całkowite oraz częściowe.
Ubezwłasnowolnienie całkowite
Kodeks cywilny w art. 13 § 1 k.c. stanowi, iż osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską. Należy pamiętać, że osoby ubezwłasnowolnione całkowicie nie mają zdolności do czynności prawnych. Natomiast czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego (np. kupuje pieczywo), umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnienie częściowe
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Osoby ubezwłasnowolnione częściowo mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Co do zasady, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego (np. kuratora). Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. Jednakże jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Może również bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Ubezwłasnowolnienie wywołuje rozległe skutki w dziedzinie życia rodzinnego. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa. Gdy związek małżeński został już zawarty, w razie ubezwłasnowolnienia powstaje między małżonkami z mocy prawa rozdzielność majątkowa.
Instytucja ubezwłasnowolnienia posiada istotne znaczenie również z punktu widzenia przedsiębiorców i członków ich rodzin. Jest ona pomocna zwłaszcza w przypadku choroby, której skutkiem jest niemożność kierowania swym postępowaniem.