W przeciwieństwie do czeku, który głównie z uwagi na coraz popularniejsze karty płatnicze – odchodzi szybko w zapomnienie, weksel wciąż, choć rzadziej niż dawniej, jest używany w obrocie gospodarczym. Warto zatem coś o nim wiedzieć. Niestety, konieczność zachowania określonych ram niniejszego artykułu pozwala jedynie na zasygnalizowanie problematyki związanej z wekslem.
Weksel jest papierem wartościowym o formie dokładnie określonej przez prawo wekslowe. Zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy weksla (lub bezwarunkowe polecenie skierowane do oznaczonej na wekslu osoby) zapłacenia określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie. Ponieważ od 2007 roku nie istnieje obowiązek uiszczenia opłaty skarbowej od weksli, z użycia wyszły już urzędowe blankiety wekslowe (w okresie wcześniejszym zakup blankietu wekslowego wiązał się z równoczesnym uiszczeniem opłaty skarbowej).
Wekslem może być zwykła kartka papieru (nawet serwetka) zawierająca elementy niezbędne dla weksla. Teoretycznie złożenie podpisu na pustej kartce papieru – jeżeli dostanie się ona w nieuczciwe ręce – może doprowadzić do przerobienia ją na weksel. Warto o tym pamiętać !
Zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny. Abstrakcyjność zobowiązania wekslowego oznacza, iż jest ono ważne bez względu na to, czy istniało zobowiązanie będące przyczyną wystawienia weksla i – co bardzo istotne – czy było ono ważne. Zatem zaciągnięcie zobowiązania, które później okazało się nieważne, nie prowadzi do nieważności weksla.
W dawnych czasach weksel pełnił przede wszystkim funkcję płatniczą, co dosyć dobrze obrazują niektóre sceny z filmu „Ziemia obiecana”. Ostatnio funkcja ta ustępuje na rzecz funkcji gwarancyjnej, która polega na zabezpieczeniu wekslem określonego stosunku cywilnoprawnego, np. umowy dostawy. W celu zabezpieczenia zapłaty ceny odbiorca towaru wręcza dostawcy weksel, który może zostać użyty przez dostawcę do jej sprawniejszego wyegzekwowania.
Jedną z postaci weksla jest weksel in blanco. Weksel in blanco to dokument zaopatrzony zazwyczaj w sam podpis wystawcy. W zdecydowanej większości przypadków stanowi on zabezpieczenie zapłaty należności za towar lub usługę. W interesie wystawcy takiego weksla jest jednoczesne sporządzenie deklaracji wekslowej, która określa warunki wypełnienia weksla przez jego posiadacza. Warto jednak pamiętać, że wystawienie deklaracji wekslowej nie zabezpiecza w pełni interesów wystawcy weksla. Dlatego nie wręczajmy weksla in blanco w sposób pochopny i nieprzemyślany. Z mojego doświadczenia wynika, że lekkomyślność niektórych przedsiębiorców przy wystawianiu weksli in blanco jest doprawdy porażająca. Nie zdają sobie sprawy, że przez wiele lat mogą to być bomby z opóźnionym zapłonem.
Ważne: jeżeli jesteś wystawcą weksla in blanco to koniecznie sporządź (najlepiej w dwóch egzemplarzach) deklarację wekslową określającą zasady wypełnienia takiego weksla, a na samym wekslu umieść klauzulę „bez indosu”. Klauzula ta uniemożliwia wypełnienie weksla przez wierzyciela, a następnie puszczenie go w obieg, co może skutkować koniecznością zapłaty kwoty, która już wcześniej została przez ciebie zapłacona. Jeżeli ty otrzymujesz weksel, to dopilnuj, żeby weksel został podpisany czytelnie (najlepiej imieniem i nazwiskiem) i to wraz z numerem PESEL (lub numerem KRS, jeśli wystawcą weksla jest przedsiębiorca wpisany do KRS).
Olbrzymią zaletą weksla jest stosunkowa łatwość w dochodzeniu roszczeń zabezpieczonych wekslem. Weksel stanowi podstawę wydania przez sąd nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, czyli bez przeprowadzenia rozprawy. Co więcej, nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla jest w praktyce natychmiast wykonalny, co może prowadzić do sytuacji, że u przedsiębiorcy bardzo szybko pojawi się komornik. Zanim przedsiębiorca wniesie zarzuty przeciwko takiemu nakazowi, upłynie dużo czasu. Nadto samo wniesienie zarzutów nie spowoduje wstrzymania wykonalności weksla.
Również opłata sądowa przy składaniu pozwu o wydanie nakazu zapłaty na podstawie weksla jest znacznie niższa niż w postępowaniu zwykłym. Opłata ta wynosi tylko ¼ opłaty, jaką należałoby uiścić przy wszczynaniu standardowego procesu o zapłatę. Natomiast w przypadku zakwestionowania nakazu zapłaty i wniesienia przeciwko niemu zarzutów do sądu, na pozwanym spoczywa obowiązek uiszczenia pozostałych ¾ opłaty. Jak zatem widać, koszty sporu sądowego, którego tłem jest weksel, już na samym początku zostały przerzucone na wystawcę weksla.
I zapewne te ostatnie okoliczności zadecydowały o dużej atrakcyjności weksla w obrocie gospodarczym. Pozwalają one na skuteczne wykorzystanie weksla jako zabezpieczenia należytego wykonania umowy, zabezpieczenia właściwego wykorzystania środków pomocowych czy nawet zabezpieczenia interesów pracodawcy w stosunku do pracownika (np. z tytułu zakazu konkurencji). Warto jednakże pamiętać, że zabezpieczenie interesów pracodawcy w drodze weksla wystawionego przez pracownika jest coraz częściej kwestionowane przez sądy powszechne i Sąd Najwyższy.