Darowizna jest umową nazwaną, uregulowaną w art. 888 – 902 Kodeksu cywilnego, umożli-wiającą dokonywanie przysporzeń majątkowych pod tytułem darmym (negotia lucrativa). Z uwagi na brak ekwiwalentu odpowiadającemu świadczeniu darczyńcy, darowiznę poczytuje się jako wyraz jego szczodrobliwości.
W prawie cywilnym zdolność do czynienia darowizn podlega ocenie według zasad dotyczą-cych zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych. Jednakże możliwość czynienia darowizn przez osoby pozostające we wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej powinna być oceniana z uwzględnieniem zasad przewidzianych przez prawo rodzinne. Podmiotami czyniącymi darowizny (a także obdarowanymi) mogą być zarówno osoby fizyczne, jak i praw-ne. Ponadto obdarowanym może być nasciturusa, czyli dziecko poczęte, nieurodzone. Daro-wizna ma wówczas charakter umowy warunkowej, z tym że „żywe urodzenie dziecka” przybie-ra postać warunku prawnego.
Przedmiotem darowizny mogą być pieniądze, rzeczy ruchome, nieruchomości, prawa mająt-kowe, energia elektryczna, cieplna lub gazowa, czy też zespół rzeczy. Darowizna może obej-mować całą rzecz ruchomą (nieruchomość), jej część ułamkową i nie może ona obejmować rzeczy wyłączonych z obrotu (np. organów ludzkich).
Darowizna może zostać dokonana pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Co istotne, jeśli warunek zawieszający spełnił się dopiero po śmierci darczyńcy, żądanie wykonania daro-wizny może być skierowane przeciwko spadkobiercom darczyńcy.
Umowa darowizny wymaga dla swej ważności złożenia przez darczyńcę oświadczenia woli w formie aktu notarialnego, niezachowanie której powoduje nieważność czynności prawnej. Pol-ski ustawodawca przewidział wyjątek od tej zasady: umowa darowizny zawarta bez zachowa-nia formy aktu notarialnego staje się ważna, jeżeli darczyńca spełnił przyrzeczone świadczenie – wydał obdarowanemu przedmiot umowy. Jednakże przy darowiźnie nieruchomości koniecz-nym jest zawsze zawarcie przez strony umowy w formie aktu notarialnego.
Darczyńca może odwołać darowiznę. W Kodeksie cywilnym zawarto regulacje w zakresie od-wołania darowizny jeszcze niewykonanej i już wykonanej. W wypadku darowizny jeszcze nie-wykonanej mówi się jedynie o odwołaniu, które jest uzasadnione sytuacją materialną darczyń-cy występującą już po zawarciu umowy darowizny. Z kolei darowiznę już wykonaną można odwołać z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego. Pod pojęciem rażącej niewdzięcz-ności należy rozumieć takie zachowania obdarowanego, które było skierowane przeciwko dar-czyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze. Przykładem rażącej niewdzięczności będzie pozostawienie darczyńcy bez koniecznej pomocy, pomimo istnienia zobowiązania do alimen-tacji, przypisywanie darczyńcy wobec osób trzecich postępowania godzącego w jego dobre imię (tzw. „obmawianie”). Natomiast zawiedzione oczekiwania darczyńcy co do należytego zajmowania się przez obdarowanego przedmiotem darowizny nie mogą uzasadniać odwołania darowizny. Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności nie może nastąpić wobec spadkobierców obdarowanego, a także w sytuacji, gdy darczyńca obdarowanemu przebaczył. Z kolei spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
Na co warto zwrócić uwagę, odmiennie niż niektóre ustawodawstwa obce (np. niemieckie i austriackie), polski Kodeks cywilny nie normuje w ogóle zawierania umów darowizny na wy-padek śmierci (donatio mortis causa) pomimo, że obecnie formułowane są opinie, według któ-rych zawieranie takich umów nie oznacza naruszenia obowiązującego prawa. Dziś rozporzą-dzenie majątkiem na wypadek śmierci może mieć miejsce jedynie w testamencie. Wprawdzie ustawą z dnia 18 marca 2011 r. znowelizowano m.in. przestarzałe przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące prawa spadkowego, jednakże nie zawarto w niej regulacji – wbrew wcześniejszym zapowiedziom – dotyczących darowizny na wypadek śmierci. Wprowadzono jedynie instytucję zapisu windykacyjnego, którą omówiłem jednym z poprzednich numerów Głosu Przedsiębior-cy.
Na koniec rozważań na temat darowizny wskazać jeszcze należy na obowiązek podatkowy powstający w przypadku jej dokonania, a wynikający z ustawy o podatku od spadków i daro-wizn. W art. 4a tej ustawy przewidziano możliwość zwolnienia od podatku od darowizny w przypadku nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Obdarowany nie zapłaci podatku, jeżeli zgłosi nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skar-bowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego i udokumentuje ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowa-dzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym. W przypadku niespełnienia tych warunków, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczo-nych do I grupy podatkowej.