W języku prawniczym firma oznacza nazwę, pod jaką osoby fizyczne, osoby prawne (np. spółki kapi-tałowe) i jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje zdolność prawną (np. handlowe spółki osobowe) prowadzą we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Firma, a także jej zmiana wymaga ujawnienia we właściwym rejestrze, tj. w Krajowym Rejestrze Sądowym lub Ewiden-cji Działalności Gospodarczej (art. 432 §2 kc, art. 437 kc). Firma pełni funkcję indywidualizującą i identyfikacyjną, pozwalającą na odróżnienie go od innych podmiotów, a także funkcję reklamową (promocyjną, marketingową), która z założenia powinna sprzyjać działalności przedsiębiorcy.
Powszechnie obowiązujące przepisy prawa zawierają szereg nakazów i ograniczeń dotyczących firmy przedsiębiorcy, np. firma przedsiębiorcy powinna odróżniać się dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku (art. 433 §1 kc) oraz nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsię-biorcy, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia (art. 433 §2 kc), firma oddziału osoby prawnej po-winna zawierać pełną nazwę tej osoby oraz określenie oddziału, a w szczególności miejscowość, w której oddział ma siedzibę (art. 436 kc).
Firma osoby fizycznej
Firmą osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą lub zawodową jest jej imię i nazwisko, co nie wyklucza włączenia do firmy pseudonimu lub dodatków wskazujących na przedmiot działalno-ści przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych dowolnie obranych określeń (art. 434 kc), np. „Zenon Nowak Zakład Fryzjerski Nożyce”. Z kolei spółka cywilna powinna być oznaczona imionami i nazwiskami jej wspólników (warto pamiętać, że to nie spółka cywilna, lecz wspólnicy spółki cywilnej są przedsiębiorcami), odpowiednią nazwą i wyrazem „spółka cywilna”, np. „Zenon Nowak i Jan Ko-walski Zakład Fryzjerski Nożyce” spółka cywilna. Przepisy prawa nie regulują kwestii używania skró-tu „s.c.” dla oznaczenia spółki cywilnej. Skrót ten jest powszechnie znany i zrozumiały, zatem za dopuszczalne uznać należy jego używanie w codziennych kontaktach gospodarczych (choć Sąd Najwyższy w uzasadnieniu jednego z orzeczeń wyraził zdanie przeciwne).
Firma osoby prawnej i jednostek organizacyjnych, którym ustawa przyznaje zdolność prawną
Firmą osoby prawnej jest jej nazwa (art. 435 §1 kc). Firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane (art. 435 §2 kc). Firma osoby prawnej może zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie w firmie nazwiska albo pseudonimu oso-by fizycznej wymaga pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci – zgody jej małżonka i dzieci (art. 435 §3 kc).
Ustawy, na których podstawie tworzone są określone osoby prawne i jednostki organizacyjne, któ-rym ustawa przyznaje zdolność prawną, zawierają szczególne postanowienia dotyczące nazw tych podmiotów. Jako przykład takiej ustawy można wskazać ustawę z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, która reguluje spółkę jawną, spółkę partnerską, spółką komandytową, spółkę komandytowo-akcyjną, spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkę akcyjną.
Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo na-zwisko lub firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna”. Spółka może używać skrótu „sp.j.” np. „Nowak” spółka jawna, „Nowak” sp.j., „Jan Nowak Przedsię-biorstwo Handlowo Usługowe” spółka jawna, „Jan Nowak Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe” sp.j.
Firma spółki partnerskiej tworzonej do wykonywania jednego (więcej niż jednego) wolnego zawodu powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie „i partner” bądź „i partnerzy” albo „spółka partnerska” oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce, przy czym dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „sp.p.”.
Firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowa, przy czym dopuszczalne jest używanie w obrocie skró-tu „sp.k.” Jeżeli komplementariuszem jest osoba prawna, firma spółki komandytowej powinna zawie-rać pełne brzmienie firmy (nazwy) tej osoby prawnej, z dodatkowym oznaczeniem „spółka komandy-towa”, co nie wyklucza zamieszczenia nazwiska komplementariusza, który jest osobą fizyczną, np. „Kowalski Nowak” Spółka Komandytowa, „Kowalski Nowak” sp.k., „Albatros” Sp. z o.o. Spółka Ko-mandytowa. Nazwisko komandytariusza nie może być zamieszczone w firmie spółki, a jego za-mieszczenie w firmie spółki komandytowej powoduje nieograniczoną odpowiedzialność komandyta-riusza za zobowiązania spółki.
Te same zasady znajdują zastosowanie przy tworzeniu nazwy spółki komandytowo-akcyjnej, z tym zastrzeżeniem, że dodatkowe oznaczenie powinno brzmieć „spółka komandytowo-akcyjna”, a do-puszczalny skrót „S.K.A.”, np. „Albatros” spółka komandytowa-akcyjna, „Albatros” S.K.A. Nazwisko albo firma (nazwa) akcjonariusza nie może być zamieszczona w firmie spółki, a ich zamieszczenie w firmie spółki powoduje nieograniczoną odpowiedzialność akcjonariusza za zobowiązania spółki.
Firma spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może być obrana dowolnie, powinna jednak zawierać dodatkowe oznaczenie „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością” i dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „spółka z o.o.” lub „sp. z o.o.”, np. „Albatros” Spółka z ograniczoną odpowiedzialno-ścią, „Albatros” spółka z o.o., „Albatros” sp. z o.o.
Firma spółki akcyjnej może być również obrana dowolnie, powinna zawierać dodatkowe oznaczenie „spółka akcyjna”, przy czym dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „S.A.”, np. „Albatros” spół-ka akcyjna, „Albatros” S.A.
Przepis art. 439 § 1 kc zakazuje zbycia firmy będącej oznaczeniem przedsiębiorcy, pod którą prowa-dzi on swoją działalność. Jednakże przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzy-stania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd (tzw. licencja firmy). W świetle przepisów kc jest to umowa nienazwana, a w praktyce wyodrębniła się już umowa, której jednym z elementów przed-miotowo istotnych jest upoważnienie do korzystania z firmy – umowa franchisingu. Tytułem podsu-mowania wskazać jeszcze należy, że firma traktowana jest jak dobra osobiste przedsiębiorcy i pod-lega ochronie poprzez ochronę prawa do firmy (art. 4310 kc).