Skarga pauliańska wywodzi się z prawa rzymskiego. W polskim porządku prawnym instytucję skargi pauliańskiej regulują przepisy art. 527 i następnych ko-deksu cywilnego. Zgodnie z treścią art. 527 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.
Skorzystanie z instytucji skargi pauliańskiej wymaga spełnienia pewnych wa-runków. Podstawowe z nich to:
1. Dokonanie przez dłużnika czynności prawnych lub niektórych czynności proceso-wych.
W skardze pauliańskiej przedmiotem zaskarżenia jest czynność prawna dłużnika. Może być to czynność dwustronna (np. umowa sprzedaży) jak i jednostronna (np. zwolnienie z długu), przy czym czynność prawna powinna być ważna. Przyjmuje się, że w drodze skargi pauliańskiej można również zaskarżyć niektóre czynności proce-sowe (np. ugodę sądową czy uznanie roszczenia w toku postępowania sądowego).
2. Pokrzywdzenie wierzyciela.
Kodeks cywilny opisuje pokrzywdzenie wierzyciela przy użyciu pojęcia niewypłacal-ności. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Niewypłacalność jest zatem stanem faktycznym, który warunkuje zaskarżenie czynności dłużnika.
3. Związek pomiędzy czynnością dłużnika a pokrzywdzeniem wierzyciela.
Wymóg istnienia takiego związku wynika z wyżej przytoczonego opisu pokrzywdzenia wierzyciela. Czynność prawna jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela, jeśli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny. Wystarczające jest, aby pomię-dzy czynnością dłużnika a szkodą wierzyciela istniał pośredni związek przyczynowy. Wierzyciel powinien wykazać fakt niezaspokojenia swoich roszczeń, pozwany powi-nien wykazać, że tego rodzaju związek nie zachodzi.
4. Świadomość pokrzywdzenia wierzyciela.
Kodeks cywilny zezwala na zaskarżenie czynności prawnej, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Na pierwszy rzut oka wyda-je się, że jest to uregulowanie korzystne dla dłużnika i osoby trzeciej. Pozornie. W tym bowiem zakresie ustawodawca wprowadził szereg domniemań prawnych. I tak jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskała osoba będąca w bliskim z nim stosunku lub korzyść taką uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospo-darczych, domniemywa się, że osoby te wiedziały, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jeszcze bardziej restrykcyjnie ustawodawca unormował sytuację, w której czynność została dokonana na rzecz osoby trzeciej nieodpłatnie (np. w formie darowizny). W takim przypadku wierzyciel może żądać uznania czyn-ności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Termin przedawnienia roszczeń dochodzonych na podstawie przepisów ko-deksu cywilnego o skardze pauliańskiej wynosi 5 lat, a biegnie on od daty dokonania czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli.