I. Solidarna odpowiedzialność małżonków
Zgodnie z treścią art. 30 § 1 kro oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności (art. 30 § 2 kro). Uchylenie przez sąd solidarnej odpowiedzialności powoduje, że odpowiedzialność za zobowiązanie ponosi tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Oznacza to, że od daty prawomocności orzeczenia sądu małżonkowie ponoszą odpowiedzialność stosownie do ustroju majątkowego, któremu podlegają. W ustroju wspólności ustawowej małżonek będący stroną czynności prawnej dokonanej bez zgody współmałżonka odpowiada swoim majątkiem osobistym, a z majątku wspólnego swoimi zarobkami i dochodami oraz korzyściami wymienionymi w art. 33 pkt 9 kro. Względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome (art. 30 § 3 kro). Ciężar dowodu co do wiedzy osoby trzeciej spoczywa na osobie, która powołuje się na fakt wyłączenia tej odpowiedzialności, tj. najczęściej na małżonku, który nie zaciągnął zobowiązania.
II. Ochrona osób trzecich
Jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nie uprawnioną do rozporządzania prawem (art. 38 kro). Przepisy wskazane w ogólnie sformułowanym odesłaniu znajdujące się w różnych działach prawa cywilnego, różnicują przesłanki i zakres ochrony osób działających w dobrej wierze w nawiązaniu do różnorodnych stanów faktycznych (art. 83 § 2, art. 92 § 2 kc).
III. Uprawnienia wierzyciela
Jeżeli zobowiązanie wynika z czynności prawnej, na którą małżonek udzielił zgody, wówczas wierzyciel może – po spełnieniu określonych wymagań przewidzianych przepisami kpc – prowadzić egzekucję z majątku wspólnego (art. 41 § 1 kro). Jeżeli natomiast małżonek zaciągnął zobowiązania bez zgody współmałżonka, zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej, wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności majątkowej lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 kro (art. 41 § 3 kro). W przypadku wierzytelności, która ma związek z prowadzeniem przedsiębiorstwa egzekucja może być prowadzona także z przedmiotów wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Do zobowiązań, które nie wynikają z czynności prawnych należy zaliczyć zobowiązania z tytułu czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogacenia oraz zobowiązania alimentacyjne. W przypadku tego typu zobowiązań wierzyciel może zgodnie z art. 41 § 2 kro żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika lub dochodów uzyskiwanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. Wprowadzona regulacja prawna oznacza, że w przypadku zobowiązań, które nie wynikają z czynności prawnych, wierzyciel nie może kierować egzekucji do przedmiotów majątkowych należących do wspólności majątkowej z zastrzeżeniem jednakże przedmiotów majątkowych przynależnych do majątku wspólnego, które są enumeratywnie wymienione w art. 41 § 2 kro.
IV. Egzekucja z majątku wspólnego
Wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnego małżonków tylko wtedy, gdy dłużnik zaciągnął zobowiązanie za zgodą swojego małżonka. Aby wszczęcie egzekucji z majątku wspólnego było możliwe wierzyciel musi uzyskać dla wyroku wydanemu przeciwko dłużnikowi klauzulę wykonalności przeciwko jego małżonkowi (art. 787 kpc). W klauzuli wykonalności wydanej przeciwko małżonkowi dłużnika sąd ograniczy jego odpowiedzialność do przedsiębiorstwa należącego do majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Warto zwrócić uwagę na zagadnienie zgody małżonka przedsiębiorcy, jeżeli przedsiębiorstwo należy do majątku wspólnego oraz w sytuacji jego przynależności do majątku osobistego. W pierwszym wypadku, nie jest potrzebna zgoda na zaciąganie poszczególnych zobowiązań, ponieważ egzekucję ze składników przedsiębiorstwa zapewnia wierzycielowi wykazanie dokumentem urzędowym lub prywatnym samego związku tej wierzytelności z działalnością przedsiębiorcy. W razie niemożliwości wykazania stosownym dokumentem ani związku wierzytelności z działalnością przedsiębiorstwa, ani zgody małżonka dłużnika na czynność prawną, z której wynika wierzytelność, wierzyciel uzyska tytuł wykonawczy do prowadzenia egzekucji z majątku osobistego dłużnika i z niektórych innych przedmiotów majątkowych wymienionych w art. 41 § 2 kro. W drugim wypadku, zgoda małżonka przedsiębiorcy na zaciągnięcie zobowiązania dotyczącego przedsiębiorstwa należącego do jego majątku osobistego, otwiera drogę do egzekucji z całego majątku wspólnego.
V. Odpowiedzialność za zobowiązania wynikające z działalności osoby pozostającej w związku małżeńskim w ramach spółki cywilnej lub handlowej.
a) spółka cywilna
Małżonkowie mogą zawierać umowę spółki cywilnej zarówno z osobami trzecimi, jak i zawrzeć taką umowę między sobą i w tej formie prowadzić działalność zarobkową. Przedsiębiorstwo prowadzone w formie spółki cywilnej i zakres odpowiedzialności za jej zobowiązania podlegają przede wszystkim przepisom regulującym ten stosunek, (art. 366 kc). Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej; odpowiedzialność ponoszą wszyscy wspólnicy solidarnie. Pojawia się przy tym pytanie, jaką funkcję spełnia art. 41 kro w zakresie wprowadzającym odpowiedzialność małżonka wspólnika majątkiem wspólnym, jak i w zakresie ograniczenia tej odpowiedzialności. W wypadku istnienia spółki cywilnej jednego małżonka z osobą trzecią można zgodzić się ze stwierdzeniem, iż art. 41 kro jest przepisem szczególnym względem uregulowania spółki cywilnej według kc. Wydaje się, że nie można wyłączyć stosowania art. 41 kro do oceny odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki, ponieważ dłużnikami są wspólnicy (a nie spółka niemająca podmiotowości – zdolności prawnej). Odpowiedzialność za długi ponoszą więc wspólnicy wspólnym majątkiem (spółki) oraz swoim osobistym majątkiem. Tytuł egzekucyjny wydaje się przeciwko wszystkim wspólnikom, a nie przeciwko spółce (art. 778 kpc). Oznacza to, że jeżeli tytuł egzekucyjny wydano przeciwko wspólnikowi pozostającemu w związku małżeńskim wierzyciel może żądać nadania klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi wspólnika przy spełnieniu wymaganych przesłanek (art. 778 kpc).
b) spółka handlowa
Spółka handlowa odpowiada względem wierzycieli swoim majątkiem, a dopiero gdy jest on niewystarczający, wspólnicy ponoszą odpowiedzialność swoim osobistym majątkiem (art. 22 § 2 ksh). Odpowiedzialność wspólników jest więc subsydiarna. Wyrazem tej koncepcji na gruncie prawa egzekucyjnego jest art. 7781 kpc pozwalający nadać tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko takiej spółce klauzuli wykonalności również przeciwko wspólnikowi, ale dopiero wtedy, gdy egzekucja przeciwko spółce (skierowana do majątku spółki), jest bezskuteczna, a także, gdy bezskuteczność egzekucji w przyszłości jest oczywista. Klauzula wykonalności nie może być wydana przeciwko małżonkowi tego wspólnika.
W spółkach kapitałowych kwestia odpowiedzialność wspólnika (akcjonariusza, udziałowca) i ewentualnie jego małżonka nie budzi wątpliwości, ponieważ za swoje zobowiązania spółka z o.o. oraz spółka akcyjna (mające osobowość prawną) odpowiadają swoim majątkiem, a nie majątkiem wspólników.
VI. Odpowiedzialność za zobowiązania dot. należności publicznoprawnych
Zaspokojenie należności Skarbu Państwa i innych podmiotów prawa publicznego podlega regułom określonym w ustawach normujących konkretny zakres stosunków prawnych (np. podatkowych, ubezpieczeniowych, karnoprawnych). Nie ma tutaj zastosowania art. 41 kro i odpowiednie przepisy kpc.
a) postępowanie karne
W odniesieniu do orzeczonej w postępowaniu karnym grzywny, kary pieniężnej porządkowej, nawiązki lub kosztów sądowych reguły odpowiedzialności wyznacza art. 28 § 1–3 kkw. Zaspokojenie tych należności następuje w pierwszej kolejności z majątku osobistego dłużnika oraz z jego wynagrodzenia za pracę lub z innej działalności zarobkowej, a także z jego praw autorskich i praw pokrewnych, np. wynalazku, wzoru użytkowego oraz projektu racjonalizatorskiego itd. Dopiero w wypadku bezskuteczności egzekucji z wymienionego majątku można szukać zaspokojenia w majątku wspólnym.
b) zobowiązania podatkowe
Na podstawie art. 29 ordynacji podatkowej małżonek-podatnik odpowiada całym swoim majątkiem osobistym oraz całym majątkiem wspólnym, co oznacza, że tym majątkiem odpowiada również jego współmałżonek. Reguła ta odnosi się także do zobowiązań powstałych przed dniem zawarcia umowy ograniczającej wspólność majątkową albo ustanawiającą rozdzielność majątkową oraz przed dniem powstania ustroju przymusowej rozdzielności majątkowej. Natomiast odpowiedzialność solidarną z podatnikiem za jego zaległości podatkowe powstałe w czasie trwania wspólności ponosi współmałżonek rozwiedziony całym swoim majątkiem, jednak tylko do wysokości wartości przypadającego udziału w majątku wspólnym (art. 110 ordynacji podatkowej). Regułę tę stosuje się w razie unieważnienia małżeństwa i orzeczonej separacji małżonków.
c) należności z ubezpieczenia społecznego
Według art. 31 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych do należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne stosuje się odpowiednio przepisy art. 26 i 29 ordynacji podatkowej.