Przedawnienie jest jedną z kilku instytucji prawa cywilnego, których działanie polega na zmia-nie treści stosunków prawnych ze względu na upływ czasu. Od pozostałych (np. terminów za-witych, zasiedzenia) różni się przedmiotem i skutkami prawnymi upływu czasu.
Przedawnieniu podlegają wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe – uprawnienia pole-gające na tym, że indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, a uprawniony może żądać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób. Przedawnienie roszczeń majątkowych jest zasadą, od której przepisy mogą jednak wprowadzać wyjątki. I tak roszczenia majątkowe bywają ograniczone tzw. terminem zawitym, tj. terminem powodującym wygaśnięcie roszczenia, którego upływ uwzględniany jest przez sąd z urzędu (np. roszczenie z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy). Ponadto niektóre roszcze-nia majątkowe nie są poddane żadnym ujemnym skutkom upływu czasu, np. roszczenie żąda-nia zniesienia współwłasności.
Co do zasady termin przedawnienia roszczeń wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże przepisy szczególne mogą stanowić inaczej, np.:
a) roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch;
b) roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane;
c) roszczenie użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie rzeczy, jak również roszczenia biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody ponie-sionej wskutek wad rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
O przepisach szczególnych warto pamiętać przede wszystkim dlatego, że w przeważającej części przewidują one krótsze niż (czyli 3 lata albo 10 lat) ogólne terminy przedawnienia.
Warto zwrócić również uwagę na art. 8 Konwencji o przedawnieniu w międzynarodowej sprze-daży towarów z dnia 14 czerwca 1974 r. (tzw. konwencja nowojorska) stanowiący, że roszcze-nia o zapłatę za dostarczony towar w obrocie międzynarodowym przedawniają się po upływie czterech lat. Polska jest stroną tej konwencji, tym samym wszystkie kontrakty międzynarodo-wej sprzedaży towarów poddane prawu polskiemu objęte są normami zawartymi w w/w kon-wencji.
Skutek przedawnienia następuje po upływie określonego terminu i polega na tym, że wpraw-dzie roszczenie istnieje nadal, ale ten, przeciwko komu ono jest skierowane, może uchylić się od jego zaspokojenia (chyba, że zrzeknie się korzystania z zarzutu przedawnienia). Oznacza to, że osoba, przeciwko której przysługuje roszczenie, może bez ujemnych konsekwencji prawnych odmówić podjęcia zachowania, do którego jest zobowiązana.
Należy podkreślić, że upływ terminu przedawnienia nie wyklucza ani dobrowolnego spełnienia świadczenia przez zobowiązanego, ani wszczęcia procesu przez uprawnionego, ani wydania wyroku zasądzającego, jeżeli pozwany nie podniesienie zarzutu przedawnienia. Dopiero powo-łanie się w toku procesu przez dłużnika na przedawnienie, spowoduje oddalenie powództwa.
Bieg przedawnienia może ulec zawieszeniu, wstrzymaniu i przerwaniu. Z praktycznego punktu widzenia warto zwrócić uwagę na to, że bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czyn-ność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowa-nia roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, czyli np. poprzez zawezwanie przeciwnika (dłużnika) do próby ugodowej. Co szczególnie istotne, po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.