Przepisy dotyczące instytucji rękojmi i gwarancji jakości regulują kwestie odpowiedzialności za wady rzeczy sprzedanej, przy czym odpowiedzialność z tytułu rękojmi zapewniona została każdemu kupu-jącemu i wynika z przepisów kodeksu cywilnego. Gwarancja jakości jest natomiast ustanawiana w drodze dobrowolnej umowy bądź oświadczenia składanego przy umowie sprzedaży (w dokumencie gwarancyjnym) i stanowi dodatkowe uprawnienie uzyskiwane przez kupującego od sprzedającego czy też producenta towaru. Podkreślić należy, że gwarancja jakości nie jest modyfikacją rękojmi, ale odrębną, dodatkową formą zabezpieczenia interesów kupującego.
Rękojmia
Unormowania dotyczące rękojmi chronią w niektórych elementach kupującego, w innych zaś sprze-dawcę. Przesłanką odpowiedzialności sprzedawcy względem kupującego jest wykazanie, że przed-miot sprzedaży dotknięty jest wadą fizyczną lub wadą prawną. Wada fizyczna może polegać na takiej cesze (lub braku cechy) rzeczy, która wywołuje:
a) zmniejszenie wartości rzeczy ze względu na cel oznaczony w umowie, jeśli strony wyraźnie go wskazały;
b) zmniejszenie wartości rzeczy ze względu na cel wynikający z okoliczności, jeśli celu nie wskazano w umowie;
c) zmniejszenie wartości rzeczy ze względu na cel wynikający ze zwyczajnego przeznacze-nia rzeczy;
d) zmniejszenie użyteczności rzeczy ze względów wymienionych w punktach a-c;
e) niekompletność rzeczy.
Wada prawna występuje w przypadku gdy rzecz:
a) jest własnością osoby trzeciej;
b) jest obciążona prawem osoby trzeciej, np. użytkowaniem, służebnością, dzierżawą, ustawowym prawem zatrzymania.
Kupującemu, w przypadku ujawnienia się wad rzeczy sprzedanej, przysługuje co do zasady upraw-nienie do żądania obniżenia ceny albo uprawnienie do odstąpienia od umowy. Jeżeli wadą dotknięta jest rzecz oznaczona co do gatunku (np. zboże), kupujący może żądać dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia. Z kolei żądanie usunięcia wady rzeczy oznaczonych co do tożsamości (np. samochodu) powinno być połączone z wyznaczeniem odpowiedniego terminu i zagrożeniem odstąpienia od umowy po jego bezskutecznym upływie. Warunkiem zachowania uprawnień z tytułu rękojmi jest zawiadomienie sprzedawcy o wadzie w ciągu miesiąca od jej wykrycia, przy czym do zachowania tego terminu wy-starczy wysłanie listu poleconego przed jego upływem. Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizycz-ne wygasają po upływie roku, a gdy chodzi o wady budynku – po upływie lat trzech, licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana. Uprawienia z tytułu rękojmi za wady prawne wygasają z upływem roku od chwili, kiedy kupujący dowiedział się o istnieniu wady.
Gwarancja jakości
Odpowiedzialność z tytułu gwarancji co do jakości rzeczy sprzedanej wynika z udzielenia gwarancji kupującemu. Poprzez przyjęcie gwarancji (dokumentu gwarancyjnego) dochodzi do zawarcia umowy o udzielenie gwarancji jakości, której podstawową funkcją jest ochrona kupującego przed konse-kwencjami „zepsucia się” przedmiotu objętego gwarancją oraz przed niewłaściwym funkcjonowaniem tego przedmiotu pozostającym w związku z jego wadliwością. Wadliwość rzeczy polega na takiej cesze (lub braku cechy), która zmniejsza użyteczność rzeczy ze względu na cel wynikający ze zwy-czajnego jej przeznaczenia. Pojęcie wady fizycznej przy gwarancji nie jest zatem tożsame z pojęciem wady fizycznej przy rękojmi. Przesłanką odpowiedzialności gwarancyjnej jest ujawnienie się wady przed upływem okresu gwarancyjnego wskazanego w dokumencie gwarancyjnym, który rozpoczyna swój bieg z dniem wydania rzeczy kupującemu przez sprzedawcę. Jeżeli w dokumencie tym nie oznaczono okresu gwarancji wynosi on jeden rok. Gwarancja jakości, w odróżnieniu od rękojmi, znajduje szczególne zastosowanie przy sprzedaży niektórych rodzajów rzeczy, np. urządzeń lub ma-szyn, których techniczna budowa decyduje o tym, że nie jest możliwe pełne, dokładne zbadanie ich niewadliwości w momencie odbioru. Ochrona uprawnionego polega na przywróceniu kupującemu możliwości normalnego korzystania z rzeczy objętej gwarancją.
Na marginesie trzeba zauważyć, że niezależnie od uregulowań zawartych w kodeksie cywilnym obo-wiązuje również ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, implementująca do ustawodawstwa polskiego postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z 25 maja 1999 r. o niektórych aspektach sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z nią gwarancjach. W przepisach tejże ustawy uregulowano kwestie dotyczący sprzedaży konsumenckiej, tzn. sprzedaży rzeczy ruchomej (towaru konsumpcyj-nego), nabywanej za zapłatą ceny przez osobę fizyczną w celu niezwiązanym z działalnością zawo-dową lub gospodarczą, która zawierana jest w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy. Do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się przepisów kodeksu cywilnego o rękojmi i gwarancji. Ustalenie zatem, że konkretna umowa sprzedaży jest sprzedażą konsumencką ma istotne znaczenie dla zakresu uprawnień i obowiązków stron, w tym dla zakresu odpowiedzialności sprzedawcy wobec kupującego za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, rodzaju przysługujących kupującemu roszczeń oraz terminów ich realizacji.