Zgodnie z polskim prawem, spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, tj. z chwilą śmierci spadkodawcy. Spadkobierca poprzez złożenie oświadczenia spadkowego może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), przyjąć spadek z ograniczeniem tejże odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Jakie są natomiast skutki zaniechania złożenia takiego oświadczenia?
Na wstępie warto zaznaczyć, że w prawie spadkowym funkcjonują dwie odrębne instytucje: oświadczenia spadkowego oraz zapewnienia spadkowego. Pierwsza oznacza w uproszczeniu oświadczenie, w którym spadkobierca wyraża swoją wolę przyjęcia lub odrzucenia spadku. Takie oświadczenie można z reguły złożyć przed sądem lub notariuszem. Natomiast druga stanowi środek dowodowy składany przed sądem mający na celu wskazanie kręgu spadkobierców, koligacji rodzinnych czy też istnienia bądź nieistnienia testamentu.
Wracając do kwestii oświadczenia spadkowego koniecznie trzeba nadmienić, że przepisy prawa spadkowego w przedmiocie dziedziczenia zostały istotnie znowelizowane ustawą z dnia 20 marca 2015 r. W poprzednim brzmieniu ustawy, gdy spadkobierca nie złożył oświadczenia spadkowego w terminie sześciu miesięcy od chwili powzięcia informacji o tytule swojego powołania, traktowany był jak osoba, która przyjęła spadek wprost. Oznacza to, że dziedziczył po spadkodawcy bez ograniczeń (szczególnie w zakresie długów spadkowych). Wyjątek stanowiły osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnych, osoby co do których istniała podstawa do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia oraz osoby prawne. Takie podmioty, mimo upływu terminu, dziedziczyły z ograniczeniem długów spadkowych.
Po nowelizacji, która weszła w życie 18 października 2015 r., brak złożenia oświadczenia przez spadkobiercę (lub złożenie go po terminie) jest równoważne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Skutkuje to tym, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości stanu czynnego spadku, ustalonego w spisie inwentarza.
Ważne!
Znowelizowane przepisy mają zastosowanie jedynie do spadków otwartych od dnia wejścia w życie ustawy. Oznacza to, że w przypadku gdy śmierć spadkodawcy nastąpiła przed 18 października 2015 r., spadkobiercy którzy nie złożyli w prawidłowym terminie oświadczenia spadkowego będą traktowani jakby przyjęli go wprost (bez ograniczenia długów spadkowych).
Jak wynika z art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego „Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”. W doktrynie prawniczej przyjmuje się, że w przypadku spadkobrania ustawowego, termin na złożenie oświadczenia jest liczony od dnia w którym spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy, o ile w tej właśnie dacie wiedział o łączącym go ze zmarłym pokrewieństwie, które stanowiło uzasadnienie powołania do dziedziczenia w pierwszej kolejności. W przypadku natomiast spadkobierców powołanych w dalszej kolejności, ich bieg terminu rozpoczyna się od dnia w którym powzięli informację że wyprzedzający ich spadkobiercy utracili tytuł powołania do dziedziczenia, tj. zostali uznani za niegodnych dziedziczenia bądź na przykład odrzucili spadek.
Ważne!
Dla rozpoczęcia biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c. nie jest ważna świadomość powołanego spadkobiercy, iż termin zaczął biec, lecz świadomość pojawienia się okoliczności uzasadniających powołanie go do spadku.