Co do zasady otrzymanie darowizny lub nabycie spadku wiąże się z obowiązkiem podatkowym. Zasady opodatkowania w tym zakresie zostały uregulowane w ustawie z dnia 18 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn, w której przewidziano szereg zwolnień oraz ulg podatkowych, o których warto pamiętać.
Podatnikiem podatku od spadków i darowizn może być tylko i wyłącznie osoba fizyczna (bez względu na wiek, czy też zdolność do czynności prawnych), która nabyła majątek w drodze spadku/darowizny, w przypadku gdy wartość spadku/darowizny przekracza kwotę wolną od podatku. Podatkowi nie podlega nabycie majątku w drodze spadku/darowizny o czystej wartości nieprzekraczającej kwoty wolnej, która wynosi:
a) 9637,00 zł – dla osób należących do I grupy podatkowej, do których zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
b) 7276,00 zł – dla osób należących do II grupy podatkowej zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
c) 4902,00 zł – dla osób należących do III grupy podatkowej, do której zalicza się innych nabywców.
Z całkowitego zwolnienia od podatku od spadków i darowizn można skorzystać przy nabyciu rzeczy lub praw majątkowych w drodze spadku/darowizny przez małżonka, zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków), wstępnych (rodziców, dziadków), pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, (przy czym zwolnienie nie dotyczy spadków, gdy zgon spadkodawcy nastąpił przed dniem 1 stycznia 2007 r.). Zwolnienie to nie dotyczy zięcia, synowej, teściów, pomimo że należą również – jak wyżej wymienieni – do I grupy podatkowej. Warunkiem, który trzeba spełnić, aby skorzystać ze zwolnienia od podatku jest zgłoszenie (na formularzu SD-Z2) nabytych w drodze spadku/darowizny składników majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Nadto należy udokumentować nabycie spadku/darowizny (wystarczającym dowodem jest dokument przekazania kwoty pieniężnej na rachunek bankowy nabywcy lub dokument przekazu pocztowego, a w przypadku spadku postanowienie sądu). Z niezgłoszeniem naczelnikowi urzędu skarbowego nabytych w drodze spadku/darowizny składników majątkowych wiążą się daleko idące konsekwencje: opodatkowanie na zasadach określonych dla I grupy podatkowej.
Podstawą opodatkowania jest wartość nabytych rzeczy bądź praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów, która ustalana jest według stanu rzeczy i praw w dniu nabycia oraz według cen rynkowych z dnia, w którym powstaje obowiązek podatkowy. W praktyce wartość tę przyjmuje się w wysokości określonej przez spadkobiercę/obdarowanego. W sytuacji, gdy wartość ta nie została określona lub została błędnie określona, naczelnik właściwego urzędu skarbowego wzywa spadkobiercę/obdarowanego do wskazania właściwej wartości nabytych składników majątkowych. Najczęściej tego rodzaju sytuacje mają miejsce wówczas, gdy podatnik zaniża wartość nabytych składników majątkowych w celu zapłacenia jak najniższego podatku. Jeżeli nabywca nie określił wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny naczelnika urzędu skarbowego wartości rynkowej, organ ten wezwie nabywcę do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Wezwania tego nie należy lekceważyć, albowiem jeżeli nabywca, pomimo wezwania, nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzędu skarbowego dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33% od wartości podanej przez nabywcę, koszty opinii biegłego ponosi nabywca.
Warto również pamiętać, że w omawianej ustawie przewidziano także tzw. ulgę mieszkaniową, przysługującą w przypadku nabycia własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie. Zakres skorzystania z tej ulgi jest ograniczony w zależności od tego, do jakiej grupy podatkowej należy spadkobierca, zapisobierca czy też obdarowany.