W dniu 28 kwietnia 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 28 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Ma zastosowanie do umów, których przedmiotem jest odpłatna dostawa towaru lub odpłatne świadczenie usługi, jeżeli strony zawierają je w związku z wykonywaną działalno-ścią. Mowa zatem o umowach, których stronami są przedsiębiorcy, osoby wykonujące wolny zawód lub zamawiający w rozumieniu ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych. Prze-pisów nowej ustawy nie stosuje się np. do umów między przedsiębiorcami a konsumentami.
Jeżeli strony transakcji handlowej (z wyłączeniem podmiotu publicznego będącego podmiotem lecz-niczym) przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłuż-nikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Jeżeli termin zapłaty nie został określony w umowie, wierzycielowi, bez wezwania, przysługują odsetki ustawowe, po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wyma-galności świadczenia pieniężnego.
W transakcjach handlowych (w których dłużnikiem nie jest podmiot publiczny) wierzycielowi przysłu-gują bez wezwania, za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, odsetki za zwłokę jak od zaległości podatkowych, chyba że strony uzgodniły wyższe odsetki i jeżeli spełnione są łącznie dwa warunki:
1. wierzyciel spełnił swoje świadczenie;
2. wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie albo wezwaniu.
Nowa ustawa wprowadziła maksymalny termin zapłaty, który w transakcjach między przedsiębiorcami (z wyłączeniem transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny) wynosi 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku potwierdzającego dostawę towaru lub wykonanie usługi. Jednakże strony umowy mogą ustalić dłuższy termin zapłaty, ale wyłącznie pod warunkiem, że ustalenie to nie jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym celem umowy i zasadami współżycia spo-łecznego oraz jest obiektywnie uzasadnione, biorąc pod uwagę właściwość towaru lub usługi. Jeżeli ustalenie stron nie będzie spełniało warunków, o których mowa powyżej, będzie ono nieważne.
W transakcjach między przedsiębiorcami a podmiotem publicznym występującym w charakterze dłużnika, ustawa przewiduje krótszy, 30-dniowy termin zapłaty za dostarczenie towaru lub wykonanie usługi licząc od daty doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku. Również i w tym przypadku, termin zapłaty może zostać wydłużony, niemniej jednak nie może przekroczyć 60 dni i musi być ponadto uzasadnione szczególnymi elementami lub właściwością umowy. Jeśli przewidziano termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, a nie zachodzą przesłanki do jego wydłużenia do 60 dni, wierzycielowi, który speł-nił swoje świadczenie po upływie 30 dni przysługują odsetki jak od zaległości podatkowych.
Novum legislacyjne stanowi prawo wierzyciela do zryczałtowanej rekompensaty w wysokości równo-wartości 40,00 EURO za koszty odzyskania należności w razie opóźnienia w zapłacie. EURO przeli-cza się na złote według średniego kursu ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Ustawa nie uzależnia naliczenia tej opłaty od skierowania sprawy do sądu, można więc będzie doma-gać się jej już w wezwaniu do zapłaty.
Postanowienia umowne wyłączające lub ograniczające uprawnienia wierzyciela lub obowiązki dłużni-ka, o których mowa w art. 5, art. 6 ust. 1, art. 7, ust. 1 i 3, art. 8 ust. 1 i art. 10-12 nowej ustawy, są nieważne.
Ustawa ma zastosowanie do tych umów (transakcji handlowych), które zostały zawarte po jej wejściu w życie. Do wcześniejszych umów należy stosować przepisy uchylonej ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. nr 139, poz. 1323 ze zm.).
Zmiana przepisów ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych to efekt implementacji do krajowego porządku prawnego przepisów unijnych i działanie mające na celu zwalczanie zatorów płatniczych. Jednakże wierzyciele mogą na tym rozwiązaniu stracić. W okresie, gdy powstawał projekt nowej ustawy, odsetki od zaległych zobowiązań podatkowych były wyższe niż odsetki ustawowe. Jednakże ustawodawca zapomniał, że każda zmiana stop procentowych NBP pociąga za sobą zmia-nę wysokości odsetek podatkowych. W rezultacie po ostatnich obniżkach stóp procentowych odsetki podatkowe (10,5 % w skali roku) są niższe od odsetek ustawowych (13 % w skali roku).
Przepisy nowej ustawy mogą budzić różnorakie wątpliwości, również od strony podatkowej. Ich omó- wienie wykracza jednak poza ramy niniejszego artykułu.