W dniu 15 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r., poz. 1551), na mocy której została uchwalona tzw. abolicja, a więc umorzenie nieopłaconych zaległych składek na własne ubezpieczenia społeczne za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. Jest ona owocem wielomiesięcznych starań na tle niejasnej i niejednolitej praktyki ZUS, który de facto nie stosował się do obowiązujących go przepisów – raz każąc płacić przedsiębiorcom składki, a raz nie, w szczególności w sytuacji zawieszenia działalności gospodarczej.
Przyjęta abolicja ma więc charakter swoistego zadośćuczynienia wobec przedsiębiorców, którzy mogli być traktowani nierówno i niesprawiedliwie w okresie ponad 10 lat. Nierzadkie były bowiem sytuację, w których ZUS – po upływie długiego czasu – naliczał niespodziewanie zaległe składki w kwotach wynoszących po kilkaset tysięcy złotych.
W tym kontekście obowiązującą już abolicję należy ocenić jako słuszną i konieczną. Pamiętać jednak trzeba, iż nie ma ona ani charakteru automatycznego, ani powszechnego. Skorzystanie z możliwości umorzenia nieopłaconych składek następuje bowiem wyłącznie na wniosek samego zainteresowanego, po spełnieniu określonych warunków wstępnych – zarówno formalnych, jak i materialnych. Z tego też względu abolicję należy traktować jako wyjątek, a nie regułę.
Wniosek o umorzenie trzeba złożyć w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy abolicyjnej, czyli od dnia 15 stycznia 2013 r. Druk formularza wniosku, przygotowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, można znaleźć w oddziałach ZUS oraz na oficjalnej stronie internetowej ZUS (www.zus.pl).
Z abolicji mogą skorzystać wyłącznie osoby podlegające w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, działalności twórczej lub artystycznej, bądź działalności w zakresie wolnego zawodu, albo jako wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub wspólnik spółki jawnej, komandytowej, partnerskiej. Ponadto, w kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku o umorzenie nieopłaconych składek znajdują się także spadkobiercy i osoby trzecie wobec których ZUS wydał decyzje o przeniesieniu odpowiedzialności za zobowiązania płatnika z tytułu nieopłaconych przez niego składek na jego własne ubezpieczenia.
W drodze abolicji można wnosić o umorzenie zarówno zaległych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz wypadkowe, jak i także składek na ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy, odsetek za zwłokę oraz dodatkowych opłat, np. prolongacyjnej czy kosztów upomnienia. Warunkiem jest to, aby wszystkie powyższe zaległości obejmowały okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r.
Umorzenie zaległych składek zostało uzależnione nie tylko od wyżej opisanych przesłanek formalnych. Kolejna grupa wymagań do skutecznego rozpoznania wniosku o objęcie abolicją ma charakter materialny.
Aby umorzenie zaległych składek było możliwe i skuteczne, płatnik nie może posiadać na dzień wydania decyzji o umorzeniu należności innych zaległości względem ZUS. Wszystkie składki, które są wymagalne, a nie podlegają umorzeniu w drodze abolicji, muszą więc zostać uprzednio rozliczone.
Od powyższej zasady przewidziany został wyjątek – płatnik może wnosić o przedłużenie terminu płatności zaległych składek niepodlegających abolicji do maksymalnie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu należności. Ponadto, płatnik może zawrzeć z ZUS umowę o rozłożeniu tego dodatkowego zadłużenia na raty, z wspólnie ustalonymi terminami spłaty każdej z rat.