Wzrost konkurencji w obrocie gospodarczym powoduje, że coraz większa liczba pracodawców zmuszona jest zabezpieczać swoje interesy przed działalnością konkurencyjną ze strony za-trudnianych przez nich pracowników. Temu celowi służą umieszczone w Kodeksie pracy prze-pisy dotyczące zawierania pomiędzy stronami stosunku pracy umów o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy lub po jego ustaniu.
W odniesieniu do zakazu konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy, to w zakresie określo-nym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. W przypadku naruszenia przez pracownika tego zakazu, pracodawcy przysługują różne uprawnienia, np. może on rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia. W przypadku wyrządzenia szkody przez pracownika na-ruszającego zakaz konkurencji, pracodawca może dochodzić od pracownika zapłaty odszko-dowania na zasadach określonych w przepisach o odpowiedzialności materialnej pracowni-ków. Odpowiedzialność ta ma charakter ograniczony, a warunkiem jej poniesienia jest zawi-nione wyrządzenie pracodawcy szkody stanowiącej normalne następstwo naruszenia zakazu konkurencji. Co prawda obowiązek zachowania lojalności wobec pracodawcy – w tym dbałość o dobro zakładu pracy i zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby nara-zić pracodawcę na szkodę – jest podstawowym obowiązkiem pracownika, tym niemniej w in-dywidualnych przypadkach warto rozważyć celowość zawarcia z pracownikiem odrębnej umo-wy o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy.
Jeśli chodzi o zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy, to stosowna umowa w tym zakre-sie może zostać zawarta z pracownikiem mającym dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Istotą takiej umowy jest zobowią-zanie się pracownika do niepodejmowania działalności konkurencyjnej po rozwiązaniu stosun-ku pracy z pracodawcą, z którym zawarta została umowa o zakazie konkurencji. Umowa, o której mowa powyżej, musi określać okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość odszkodowania należnego pracownikowi od pracodawcy za powstrzymywanie się od podej-mowania działalności konkurencyjnej. Odszkodowanie to nie może być niższe od 25% wyna-grodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpo-wiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. W razie naruszenia przez byłego pra-cownika umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, pracodawca może docho-dzić od niego zapłaty odszkodowania za poniesioną z tego tytułu szkodę, przy czym zastoso-wanie w tym przypadku będą miały przepisy Kodeksu cywilnego o odpowiedzialności kontrak-towej. Biorąc pod uwagę, że wykazanie wysokości szkody może być w praktyce utrudnione, korzystne dla pracodawcy jest umieszczenie w umowie o zakazie konkurencji po ustaniu sto-sunku pracy postanowienia przewidującego obowiązek zapłaty kary umownej. Taki zapis po-winien określać wysokość kary umownej oraz wskazywać, kiedy były pracodawca może do-chodzić jej zapłaty. W przypadku ewentualnego procesu pracodawca powinien wykazać jedy-nie sam fakt zastrzeżenia kary umownej oraz niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o zakazie konkurencji przez byłego pracownika, nie mając przy tym obowiązku wykazania szkody. Możliwe jest także zamieszczenie w umowie postanowienia o możliwości dochodzenia przez byłego pracodawcę odszkodowania przewyższającego zastrzeżoną w umowie karę umowną.
Umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy może ustać przed upływem terminu, na jaki została zawarta, w następstwie jednostronnych czynności prawnych podjętych przez pracodawcę, tj. przez odstąpienie od umowy lub wypowiedzenie umowy, a nadto może ona ustać w razie spełnienia się warunku rozwiązującego umowę. Możliwości te muszą być prze-widziane w umowie o zakazie konkurencji. Z uwagi na wcześniejsze rozbieżne orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym zakresie warto w umowie z ostrożności zastrzec, że prawo odstą-pienia lub wypowiedzenia umowy będzie przysługiwało pracodawcy w ściśle określonym ter-minie, np. 6 miesięcy od dnia ustania stosunku pracy.
Umowa o zakazie konkurencji musi zostać zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważno-ści. Przedawnienie roszczeń pracodawcy względem pracownika z tytułu niewykonania umowy o zakazie konkurencji następuje z upływem roku od dnia, w którym pracodawca powziął wia-domość o wyrządzeniu mu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia.
Na marginesie powyższych rozważań trzeba zauważyć, że ujawnianie innej osobie lub wyko-rzystywanie we własnej działalności gospodarczej informacji stanowiących tajemnicę przed-siębiorstwa, wbrew ciążącemu obowiązkowi w stosunku do przedsiębiorcy, jeżeli wyrządza to mu poważną szkodę, czy też ujawnienie innej osobie lub wykorzystywanie we własnej działal-ności gospodarczej bezprawnie uzyskanych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębior-stwa, jest przestępstwem zagrożonym m.in. karą pozbawienia wolności do lat dwóch. W prak-tyce organy ścigania podchodzą jednak do tego przestępstwa z olbrzymim pobłażaniem. Dla-tego warto asekurować się umową o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.