W polskim prawie cywilnym dziedziczenie oznacza przejście ogółu praw i obowiązków zmarłe-go na jedną lub kilka osób, których to krąg wyznacza wola spadkodawcy (przy dziedziczeniu testamentowym) lub przepis ustawy (przy dziedziczeniu ustawowym). Z dziedziczeniem na podstawie ustawy będziemy mieli do czynienia wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu, który w myśl regulacji prawa spadkowego ma pierwszeństwo przed ustawą.
Krąg osób powołanych do dziedziczenia z ustawy wyznaczony jest przez związki rodzinne oparte na pokrewieństwie, na więzi prawnej o charakterze rodzinnym (małżeństwo, przyspo-sobienie) lub na powinowactwie. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego do spadkobierców ustawowych należą:
1. zstępni (również przysposobieni) i małżonek,
2. rodzice (także przysposabiający),
3. rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy,
a od 28 czerwca 2009 r., czyli od dnia wejścia w życie noweli do kodeksu cywilnego, również:
4. dziadkowie spadkodawcy i ich zstępni (ciocie i wujowie spadkodawcy),
5. pasierbowie spadkodawcy.
Trzeba zastrzec, że przepisy znowelizowanego kodeksu cywilnego dotyczą spadków otwar-tych po dniu 28 czerwca 2009 r., czyli obejmują sytuacje, w których śmierć spadkodawcy na-stąpiła po tym dniu.
W przypadku braku spadkobierców ustawowych spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy jako spadkobiercy ustawowemu. Jeżeli ostatniego miejsca za-mieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Spadkobierca, w myśl zasady autonomii woli, może:
1. przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste),
2. przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności do wartości ustalonego w inwen-tarzu stanu czynnego spadku (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza),
3. spadek odrzucić.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesię-cy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku. Termin ten jest zachowany, jeśli przed jego upływem zostanie złożone oświadczenie w sądzie lub przed notariuszem. Oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może zostać złożone również przez pełnomocnika legitymującego się pełnomocnictwem w formie pisemnej z podpi-sem urzędowo poświadczonym. Trzeba pamiętać, że oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuce-niu spadku nie można odwołać.
Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyję-ciem spadku. Powyższa zasada ma jedynie zastosowanie do spadkobierców mających pełną zdolność do czynności prawnych, albowiem brak oświadczenia co do spadku w terminie sze-ściomiesięcznym jest równoznaczny z przyjęciem go z dobrodziejstwem inwentarza w sytuacji, gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna. W sytuacji, gdy jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia (o przyjęciu czy też odrzuceniu spadku), przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Może zdarzyć się i tak, że przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spad-kobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia. Wówczas oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców, a termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.
Wejście w ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy powoduje m.in., iż spadkobier-ca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania, których podmiotem był zmarły. Odpowiedzial-ność spadkobiercy może jednak ulegać pewnym ograniczeniom, co uzależnione jest w szcze-gólności od tego, czy zostało już złożone oświadczenie o przyjęciu spadku i o jakiej treści. I tak: w okresie od otwarcia do przyjęcia spadku (do chwili złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływu 6 miesięcy) majątek spadkowy i osobisty spadkobiercy – z punktu widzenia odpowiedzialności za długi spadkowe – pozostają oddzielone od siebie. Spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie przedmiotami należącymi do spadku. Do jego majątku osobistego nie może być kierowana egzekucja. W okresie od przyjęcia do działu spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swego majątku. Oznacza to, że egzekucja wszczęta przez wierzycieli spadkowych może być kierowana za-równo do przedmiotów wchodzących w skład spadku, jak i do przedmiotów wchodzących w skład majątku osobistego spadkobiercy. W sytuacji, gdy spadkobierca pozostaje w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, a przedmioty uzyskane w drodze spadkobrania pozostają jego majątkiem osobistym, wierzyciel spadkowy może żądać zaspokojenia tylko z majątku osobistego spadkobiercy oraz z jego wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzy-skanych z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw autor-skich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej i innych praw twórcy.
Reasumując, aby nie ponosić negatywnych konsekwencji związanych z nabyciem spadku, spadkobierca dowiedziawszy się o tytule swego powołania powinien najpierw rozważyć, czy spadek przyjąć (a jeśli tak, to w jaki sposób), czy też go odrzucić, a następnie złożyć stosowa-ne oświadczenie we wskazanym w ustawie sześciomiesięcznym terminie.