W ostatnim czasie otrzymujemy coraz więcej zapytań na temat przedawnienia roszczeń zwią-zanych z prowadzoną przez przedsiębiorców działalnością gospodarczą, pomimo iż pisaliśmy o nim przed kilku laty. Poruszamy go więc w zarysie ponownie.
Przedawnienie jest instytucją prawa cywilnego, której działanie polega na zmianie treści sto-sunków prawnych ze względu na upływ czasu. Przedawnieniu podlegają wyłącznie cywilno-prawne roszczenia majątkowe, czyli uprawnienia polegające na tym, że indywidualnie ozna-czona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego (np. dokonać zapła-ty za towar), a uprawniony może żądać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób (czyli – odwołując się do w/w przykładu – zapłacić za towar).
Skutek przedawnienia następuje po upływie określonego terminu i polega na tym, że wpraw-dzie roszczenie istnieje nadal, ale ten, przeciwko komu ono jest skierowane, może uchylić się od jego zaspokojenia (chyba, że zrzeknie się korzystania z zarzutu przedawnienia). Oznacza to, że osoba, przeciwko której przysługuje roszczenie, może bez ujemnych konsekwencji prawnych odmówić podjęcia zachowania, do którego jest zobowiązana.
Należy podkreślić, że upływ terminu przedawnienia nie wyklucza ani dobrowolnego spełnienia świadczenia przez zobowiązanego, ani wszczęcia procesu przez uprawnionego, ani wydania wyroku zasądzającego, jeżeli pozwany nie podniesienie zarzutu przedawnienia. Dopiero powo-łanie się w toku procesu przez dłużnika na przedawnienie, spowoduje oddalenie powództwa.
Przedawnienie roszczenia nie prowadzi do jego wygaśnięcia. W praktyce powoduje to rozmai-te implikacje. W szczególności przedsiębiorca może nadal figurować w rejestrach gromadzą-cych dane osobowe o niesolidnych dłużnikach. Ani obowiązuje prawo, ani orzecznictwo sądo-we nie wyjaśnia, jak długo takie dane mogą być przechowywane w rejestrach (na wzór zatar-cia skazania w prawie karnym). Teoretycznie nie ma tu żadnych ograniczeń czasowych.
Przedawnienie jest zasadą, od której przepisy mogą jednak wprowadzać wyjątki. I tak rosz-czenia majątkowe bywają ograniczone tzw. terminem zawitym, tj. terminem powodującym wy-gaśnięcie roszczenia, którego upływ uwzględniany jest przez sąd z urzędu (np. roszczenie z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy). Ponadto niektóre roszczenia majątkowe nie są podda-ne żadnym ujemnym skutkom upływu czasu, np. roszczenie żądania zniesienia współwłasno-ści.
Co do zasady termin przedawnienia roszczeń wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz roszczeń o świadczenia okresowe (np. z tytułu płaconego okresowo czynszu najmu) – trzy lata. Jednakże przepisy szczególne mogą stanowić inaczej, np. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (np. przedsiębiorcy zajmującego się sprzedażą towarów) przedawniają się z upły-wem lat dwóch.
O przepisach szczególnych warto pamiętać przede wszystkim dlatego, że w przeważającej części przewidują one krótsze niż ogólne terminy przedawnienia (czyli krótsze niż 3 lata albo 10 lat).
Warto zwrócić również uwagę na art. 8 Konwencji o przedawnieniu w międzynarodowej sprze-daży towarów z dnia 14 czerwca 1974 r. (tzw. konwencja nowojorska) stanowiący, że roszcze-nia o zapłatę za dostarczony towar w obrocie międzynarodowym przedawniają się po upływie czterech lat. Polska jest stroną tej konwencji, tym samym wszystkie kontrakty międzynarodo-wej sprzedaży towarów poddane prawu polskiemu objęte są normami zawartymi w w/w kon-wencji.
Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Zasad-niczo, nawiązując do dorobku polskiej doktryny prawniczej, przez wymagalność roszczenia rozumie się ostatni dzień, w którym dłużnik może spełnić świadczenie w sposób zgodny z tre-ścią zobowiązania (np. zgodnie z treścią umowy).
Bieg przedawnienia może ulec zawieszeniu, wstrzymaniu i przerwaniu. Z praktycznego punktu widzenia warto zwrócić uwagę na to, że bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie rosz-czenia przez dłużnika lub przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polu-bownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, czyli np. poprzez zawezwanie dłużnika do próby ugodowej. Co szczególnie istotne, po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.