W dniu 23 października 2011 r. wchodzą w życie przepisy wprowadzające do polskiego prawa cywilnego zapis windykacyjny. Kontynuując wątek z poprzedniego numeru Głosu Przedsię-biorcy dziś dalsze omówienie zmian w tym zakresie.
Do zapisów windykacyjnych stosuje się odpowiednio przepisy o powołaniu spadkobiercy, przy-jęciu i odrzuceniu spadku, zdolności do dziedziczenia i niegodności dziedziczenia. Może się zatem zdarzyć taka sytuacja, że osoba, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny, została uznana za niegodną tego zapisu (np. z uwagi na umyślne zniszczenie testamentu spadkodawcy), nie żyje w chwili otwarcia spadku, czy też złożyła w okresie 6 miesięcy (licząc od dnia, w którym osoba ta dowiedziała się o zapisie) oświadczenie o jego odrzuceniu. W w/w przypadkach przedmiot zapisu windykacyjnego nie zostaje wyłączony ze spadku. Przeciwnie – zostaje włączony do masy spadkowej.
Zapisobiercą (osobą, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny) może być:
a) osoby fizyczna;
b) osoba prawna;
c) nasciturus (dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku), o ile urodzi się żywy;
d) fundacja ustanowiona w testamencie, jeżeli zostanie wpisana do właściwego rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu.
Może mieć miejsce również sytuacja, że po śmierci spadkodawcy nastąpi zgon zapisobiercy windykacyjnego, który nie złożył jeszcze oświadczenia o przyjęciu zapisu. Wówczas trzeba będzie skorzystać z dobrodziejstwa przepisu, który przewiduje możliwość złożenia oświadcze-nia przez spadkobierców zapisobiercy windykacyjnego.
Omawiając problematykę zapisu windykacyjnego należy pamiętać należy, że ma on swoje pozytywne i negatywne strony. Do negatywnych z pewnością trzeba zaliczyć odpowiedzial-ność za długi spadkowe wobec wierzycieli oraz za zachowek wobec osób uprawnionych do jego otrzymania. Natomiast do pozytywnych – sposób nabycia przedmiotu zapisu, który nastę-puje z mocy samego prawa z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy
Odnośnie odpowiedzialności za długi spadkowe, do chwili działu spadku wraz ze spadkobier-cami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe ponoszą także osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Natomiast od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na rzecz których zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Co istotne, odpowiedzialność osoby, na rzecz której uczyniono zapis windykacyjny za długi spadkowe ograniczona jest do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (np. jeżeli wartość zapisu windykacyjnego wynosi 10.000 zł, a długi spadkowe wynoszą 50.000 zł, zapisobierca odpowiada tylko do kwoty 10.000 zł).
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Jeże-li uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, mo-że on żądać od osoby, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spad-ku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Przykładowo: uprawnionemu do zachowku przysługuje od spadkobiercy zachowek w kwocie 10.000 zł i nie może on otrzymać od spadkobiercy tej kwoty. Wówczas uprawniony do zachowku może żądać od osoby, na rzecz której został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, kwoty 10.000 zł. W ta-kiej sytuacji osoba, na rzecz której został ustanowiony zapis windykacyjny, może zapłacić uprawnionemu do zachowku kwotę 10.000 zł albo zwolnić się z obowiązku zapłaty tej sumy przez wydanie przedmiotu zapisu.
Zapis windykacyjny nie jest novum legislacyjnym. Instytucja ta wywodzi się z prawa rzymskie-go i została przyjęta w systemach prawa spadkowego wielu państw. Bez wątpienia atutem tej instytucji jest skuteczność i szybkość nabycia przedmiotu objętego zapisem windykacyjnym, który następuje z mocy samego prawa z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spad-kodawcy. Pamiętać jednak należy o negatywnych stronach zapisu windykacyjnego.